کشف دیر هنگام محافل و جشنواره‌های اروپایی از سینمای ایران  | نمایش قیصر، گوزن ها و جرم در استراسبورگ – بلاگی ها

بلاگی ها – مسعود پویا: قرار است از ۲۱ تا ۲۳ مارس (اول تا سوم فروردین) فیلم‌های «قیصر»، «گوزن ها» و «جرم» در سینما استار استراسبورگ با زیرنویس فرانسوی با حضور کارگردان به نمایش درآیند. جز نمایش فیلم، جلسات نقد و گفتگو نیز برای برنامه سینمای اعتراض پیش بینی شده است. متولی این برنامه انجمن فرهنگی ایران استراس است که توسط ایرانیان حاضر در فرانسه تشکیل شده است. 

این انجمن پیش از این برنامه مشابهی را برای داریوش مهرجویی برگزار کرده بود. نکته جالب توجه سفر کیمیایی به فرانسه تجدید دیدار با رفقای قدیمی است و احتمال دارد پس از پایان برنامه سینمای اعتراض، کیمیایی به پراگ برود؛ جایی که دوست قدیمی‌اش پرویز دوایی (ستایشگر پر شور فیلم‌های اولیه کیمیایی و نویسنده و منتقد شاخص و تاثیر گذار ادبیات سینمایی در نیم قرن اخیر) سال هاست در آن جا ساکن است.  

توجه ویژه به سینمای کیمیایی در اروپا

فیلم‌های مسعود کیمیایی را می‌توان کشف دیر هنگام محافل و جشنواره‌های اروپایی دانست. به طوری که سال گذشته نسخه ترمیم شده‌ای از گوزن‌ها در چند جشنواره اروپایی به نمایش درآمد. سال گذشته برنامه‌ریزان جشنواره روتردام برای بخش دوم پنجاهمین دوره این رویداد مهم سینمای اروپا و جهان چهار فیلم کوتاه و بلند تازه و کلاسیک از سینمای ایران در جدول پخش و اکران آنلاین و حضوری قرار داده‌اند. 

مهم‌ترین فیلمی که به نمایندگی از تاریخ سینمای ایران در جشنواره روتردام  ۲۰۲۱ روی پرده رفت، نسخه‌ای بازسازی‌شده وتر و تمیز از «گوزن‌ها» به کارگردانی مسعود کیمیایی در بخش بازیابی سینما است. این نسخه ۱۲۷ دقیقه‌ای با آنچه ۴۷ سال پیش در ایران به نمایش درآمد و گرفتار قیچی ممیزی و توقیف شد، تفاوت‌هایی اساسی دارد؛ از جمله اینکه برخی بخش‌های حذف‌شده به آن افزوده شده و البته کیفیت تصاویر هم بسیار بهتر است. «گوزن‌ها» محصول ۱۳۵۳ است و نخستین بار در سومین جشنواره جهانی فیلم تهران به نمایش درآمد. 

سینمای مسعود کیمیایی در دوران اوج در دهه ۵۰ شمسی و سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا امروز دوستداران و مخالفان بسیار داشته است. از این منظر، کیمیایی صاحب موقعیتی ویژه و منحصر به فرد است. در ۴۰ سال اخیر رویارویی منتقدان و ستایشگران او معمولا به این منجر شده که فیلم‌هایش زمان اکران، آنگونه که شایسته است تحلیل نشوند. ارزش‌های بصری اغلب فیلم‌هایش نادیده گرفته شده، بازی‌های به یادماندنی بازیگرانش دیده نشده و بیشتر بی‌مهری دیده است. 

خبر نمایش نسخه بازسازی‌شده «گوزن‌ها» در جشنواره روتردام هلند دوباره نام یکی از محبوب‌ترین آثار کلاسیک سینمای ایران را سر زبان انداخت. فیلم بحث‌انگیز کیمیایی که به گمان بسیاری بهترین فیلم کارنامه او و یکی از بهترین‌های سینمای ایران در ۵۰ سال اخیر است، داستانی جذاب دارد و روایت جامعه‌ای است به سوی فروپاشی. جامعه‌ای درگیر فقر و بی‌عدالتی که صدای فروریختنش به گوش می‌رسد. 

«گوزن‌ها» زمان اکران دچار ممیزی شد، پایان آن تغییر کرد و شخصیت قدرت (فرامرز قریبیان) تعدیل شد تا جنبه ضدحکومتی آن کمرنگ شود اما در همان نسخه اصلاح‌شده که از بند ممیزی سفت و سخت رژیم پهلوی رها شده بود می‌شد بوی اعتراض و انتقاد به وضعیت اجتماعی را دید. 

سام پکین پای ایران

سایت رسمی جشنواره روتردام ۲۰۲۱ کیمیایی را «سام پکین‌پای سینمای ایران» لقب داده و درباره او چنین نوشته است: بسیاری از ایرانی‌ها «گوزن‌ها» را دیده یا چیزی از آن شنیده‌اند اما خارج از ایران، اوضاع فرق می‌کند. بیشتر به این دلیل که آثار مسعود کیمیایی مانند دیگر سینماگران مولف موج نو سینمای ایران از جمله پرویز کیمیاوی و داریوش مهرجویی (که «گاو» او فیلم افتتاحیه نخستین جشنواره روتردام در ۱۹۶۹ بود) چندان کنکاش نشده است. 

ستایش سایت‌اند ساوند از فیلم تاریخ ساز کیمیایی

امسال یک فیلم قدیمی دیگر از کیمیایی هم سر و صدایی در محافل هنری اروپا به پا کرد. نقد دیوید تامپسون بر فیلم «قیصر» که در مجله سایت‌اند ساوند منتشر شد، نشان داد سینمای کیمیایی می‌تواند مخاطب جهانی داشته باشد. نقد ستایش‌آمیز تامپسون بر قیصر واجد نکاتی جالب توجه است و نگاه منتقدی غربی را به فیلمی کلاسیک از سینمای ایران را بازتاب می‌دهد؛ «وقتی ۲ سال پیش برای اولین‌بار «تراژدی انتقام‌جویانه» مسعود کیمیایی، «قیصر» – موفقیتی بزرگ در گیشه سینمای ایران در سال ۱۹۶۹ و فیلمی کالت در میان ایرانیان – را دیدم، بلافاصله یاد «کارتر را بگیرید» (۱۹۶۹) ساخته مایک هاجِز افتادم. 

در ساخت فیلم، خشونت و استعداد ذاتی مشابهی وجود داشت، و در اینجا هم یک قهرمان مرد مغرور اما رنج‌کشیده به نام قیصر بی‌رحمانه به کشتن مردانی که مسبب مرگ‌هایی در خانواده او هستند سوق داده می‌شود. فقط این فیلم در چارچوب یک جامعه اسلامی بود که شرف و آبروی مردانه باید به هر قیمتی حفظ شود و انتظار زیادی از نیروهای نظم و قانون برای برقراری عدالت وجود ندارد. فیلم کیمیایی کاملا برای من ناشناخته بود، همانطور که تصور می‌کنم برای تمام کسانی که شناختشان از سینمای ایران بیشتر به آثار منحصربه‌فرد عباس کیارستمی محدود است ناشناخته باشد. »