همه آقا معلم‌های دوست‌داشتنی سینمای ایران | از علی نصیریان تا شهاب حسینی – بلاگی ها

بلاگی ها – وجیهه امیرخانی: امروز مصادف است با شهادت استاد گرانقدر مرتضی مطهری و بزرگداشت روز معلم. به همین مناسبت مروری کرده ایم بر هفت فیلم از میان آثار کارگردانان صاحب نام سینمای ایران که با محوریت و نام معلم ساخته و ماندگارشده اند. این تعداد به طور حتم همه آثار سینمایی که معلمان در آن نقش اصلی را به عهده دارند شامل نمی شود و تنها به معدود نقش های معلمان مرد در سینمای ایران پرداخته است.

آقای حکمتی در رگبار

یکی از به یادماندن ترینی کاراکترهایی که در سینمای پیش از انقلاب روی پرده رفت و تاثیر به سزایی در شکل گرفتن تیپ یک معلم ساده در تاریخ سینمای ایران داشت، آقای حکمتی در «رگبار» اثر ماندگار بهرام بیضایی در سال ۱۳۵۱  است. این فیلم درباره زندگی معلم ساده ای است که کارش را دوست دارد، عاشق می شود و برای رسیدن به آن حاضر است دست به هر کاری بزند اما  ناکام می ماند.

در این فیلم پرویز فنی‌زاده بازیگر نقش آقای حکمتی  با عینکی قطور و جثه ای ظریف (بنا بر شنیده ها خود فنی زاده هم چنین عینکی را بیشتر اوقات به چشم داشت) تصویری خاکستری از یک معلم ساده را به نمایش می گذارد که انگار در میان مصایب زندگی گیر افتاده و حتی با سلاح عشق هم نمی تواند ازپس آنها برآید. بهرام بیضایی در سینمای پر از نماد و نشانه مورد علاقه اش حتی در نام گذاری کاراکترهای داستان فیلم هم آقای حکمتی را برای فنی زاده انتخاب می کند تا او را نماینده آدم های صاحب حکمت و دانش آن روزگار معرفی کند.

متن زیبا و کارگردانی هنرمندانه بیضایی، بازی فراموش نشدنی فنی زاده در کنار حضور پروانه معصومی که شکل و شمایلی متفاوت از زن سینمای آن سال ها را  به تصویر می کشد در میان عشق و عاشقی های ناکام و فضای معلم و شاگردی و شیطنت های دانش آموزان، رگبار و آقا معلم این فیلم را به اثری ماندگار در سینمای ایران تبدیل کرد.

 آقای موسوی جاده های سرد

یکی از برجسته ترین معلم هایی که در قاب های بازیگری سینمای ایران  ماندگار شده است، علی نصیریان در نقش معلم روستایی دورافتاده در «جاده های سرد» مسعود جعفری‌جوزانی است. آقای موسوی معلم پا به سن گذاشته ای است که در سرمای طاقت فرسای روستایی گرفتار برف و یخبندان بیشتر از آنکه با شاگردانش سر کلاس باشد با آنها بیرون از کلاس و مدرسه زندگی می کند و به آنها درس زندگی می دهد.

علی نصیریان که بچه‌ها او را «آقامدیر» می کنند در این فیلم با چشم های گیرا و دستان پرمهرش بساط معلمی را  در جاده های پر سوز و سرمای یک روستا پهن کرده تا همچون یکی از دیالوگ فراموش نشدنی به دانش‌آموزش بگوید: «نترس روله! درخت باش. قامت راست کن. سرما را بزن زمین.»

بیژن امکانیان در دبیرستان

از دیگر آثاری که از ستاره مرد سینمای دهه ۶۰ در نقش معلم جوان یک دبیرستان پسرانه بهره جست و یکی از تیپیکال‌ترین معلم‌های تاریخ سینمای ایران را به تصویر کشید، بیژن امکانیان در نقش علی ناصری معلم زیست شناسی فیلم سینمایی دبیرستان ساخته اکبر صادقی است. ناصری که خودش زمانی گرفتار اعتیاد بوده و حالا پای تخته سیاه به بچه ها آموزش می دهد دلش نمی‌خواهد دانش‌آموزانش گرفتار و آلوده مواد مخدر شوند.

امکانیان که به عنوان جوان اول سینمای آن سال ها و موفقیت «گل های داودی» (رسول صدرعاملی) حضورش روی پرده سینماها می توانست گیشه را تضمین کند در فیلم دبیرستان نقش معلم قهرمانی را بازی می کند که برای رهایی شاگردانش از دام اعتیاد آستین بالا می‌زند و یکی از درخشان ترین سکانس‌های معلم و شاگردی سینما را خلق می کند. صحنه ای که دانش‌آموزان بعد از خشم ناصری و خروج او از کلاس، سراغش می‌روند و پاکت سیگارها و فندک‌ و کبریت‌ را از جیب‌هایشان در می‌آورند و روی زمین می‌اندازند. امکانیان که در این لحظه خودش نیز مشغول کشیدن سیگار است، آن را خاموش می‌کند.

خسرو کشیبایی در رابطه

یکی از دوست داشتنی ترین معلم های سینمای ایران، خسرو شکیبایی در فیلم سینمایی «رابطه» نخستین تجربه بلند سینمایی پوران درخشنده است.  داستان این فیلم در مورد نوجوانی ناشنوا و لال به نام ناصر است که قادر به برقراری رابطه با اطرافیان خود نیست. پدر و خواهر ناصر به او بی توجه‌اند و مادر به او بیش از اندازه ترحم می کند. ناصر که در شرایط سختی به سر می برد و از همه کس و همه چیز دلزده  شده در مواجهه با آقا معلمی که به جای دلسوزی و ترحم، خود او را در عدم برقراری رابطه با اطرافیان مقصر می داند، به خود می آید.  

نکته مهم اینکه خسرو شکیبایی در این فیلم که اغلب صداپیشگان و گویندکان به جای بازیگران حرف می زدند به جای خودش حرف می زند و صدای او در سینما شنیده می شود. بازی دقیق و هنرمندانه شکیبایی و درک و تسلطش به زبان اشاره در صحبت با دانش آموزان ناشنوا او را در شمایلی متفاوت از معلم به سینمای ایران معرفی کرد.

مجید مجیدی شنا در زمستان

مجید مجیدی، یکی دیگر از معلمان سینمای ایران است که در نقش علی مرتضایی‌نسب در «شنا در زمستان» ساخته محمد کاسبی زندگی معلمی را روایت می کند که در دوران پیش از انقلاب سعی در  آگاه سازی و بیداری دانش آموزان دارد. حال و هوای قصه این فیلم که بیشتر رنگ و بوی سیاسی دارد از فعالیت های یک معلم مهربان و دلسوز در تقابل با ناظم خشن مدرسه  بهره برده تا تصویری از حرکت های انقلابی مردم در مقابله با حکومتی را نشان دهد که بیداری دانش آموزان مدرسه را هم تاب نمی‌آورد.

عماد در «فروشنده»

بعد از گذر از دهه ۶۰-۷۰ و ۸۰ به یکی از ملموس‌ترین  معلم‌های سینمای ایران درمیانه دهه ۹۰ می رسیم. عماد در «فروشنده» اصغر فرهادی با بازی درخشان شهاب حسینی از دیگر کاراکترهای معلم ایرانی است که در تاریخ سینما ماندگار شده است. هر چند که خانه عماد و رعنا در فروشنده مرکز اتفاقات مهم فیلم است و ما داستان  را بیشتر حول و حوش زندگی یک زوج هنرمند تئاتری دنبال می کنیم اما شغل معلمی عماد نقش موثر و دراماتیکی در فروشنده دارد.

عماد معلم ادبیات دبیرستان پسرانه ای است که با روش تدریس خلاقانه اش برای دانش آموزان از نمایشنامه «گاو» و ساعدی حرف می‌زند و فیلم مهرجویی را در کلاس پخش می‌کند. شهاب حسینی با بازی روان و تاثیرگذارش با آمدن ردپای مشکوک و تعرض آمیز یک مرد غریبه در زندگی زناشویی اش کم کم از خصایص انسانی دور می شود و به مثابه همان «مش حسن» فیلم گاو فیلم مهرجویی که در کلاس برای پسرها نمایش می دهد و درباره آن حرف می زند کم کم تبدیل به گاو می شود.

شهاب حسینی برای بازی در فیلم فروشنده اصغر فرهادی و حضور آن در بخش بین الملل جشنواره کن، برای نخستین بار جایزه بازیگری مرد را از آن خود کرد.

معلمی برای کودکان کار مجید مجیدی

یکی دیگر از کاراکترهای صمیمی و آشنای معلم در سینمای ایران، جواد عزتی در «خورشید» مجید مجیدی (۱۳۹۸)  است. سامان معلم جوانی است که در شمایلی شبیه به خود مجیدی در «شنا در زمستان» دهه ۶۰ بدون بازی های اغراق شده و تیپیکال آن زمان حس و حال و فضای رفاقتی را با دانش آموزانش که اغلب کودکان کار هستند، خلق می کند که دیدنی است.

نقش پیچیده جواد عزتی در نقش آقا معلم خورشید بیشتر ازاین منظر که باید مقابل نابازیگران و بازیگران تازه وارد و کم سن و سال، همانگونه ساده و بکر بازی کند سخت و هنرمندانه به نظر می آید. همراهی و همدلی سامان فیلم خورشید تا آنجا پیش می رود که در سکانس هایی از فیلم، دانش آموز «کله زدن» (با پیشانی به صورت دیگری زدن) را به معلم آموزش می دهد و او با تمرین در صحنه ای از آن استفاده می کند. شاید به صراحت بتوان گفت که جدای از این بدآموزی، کاراکتری که جواد عزتی در آخرین ساخته مجید مجیدی از یک معلم معمولی دهه ۹۰ به نمایش می گذارد در نگاهی فرامتنی، بتواند به عنوان الگویی برای معلمان چنین مدارسی درنظر گرفته شود.